Crkva Svetog Ilije u Krupi na Vrbasu

Crkva Svetog Ilije se nalazi se na putu E661 koji vodi od Banjaluke prema Jajcu i Mrkonjić Gradu. Crkva je smještena na nekropoli sa stećcima, među kojima su dva ukrašena krstovima, rozetama i polumjesecom, klesanim u visokom reljefu. Iznad crkve, na stijeni nad kanjonom Vrbasa, nalaze se ostaci srednjovjekovne tvrđave Greben grada. Kako se Greben pominje u izvorima krajem 12. vijeka, moguće je da je u to vrijeme pod njim sagrađena i bogomolja. U 15. vijeku feudalci iz porodice Vojsalića, nasljednici Hrvoja Vukčića Hrvatinića, brinuli su se o obnovi manastira pod Grebenom gradom. Manastir je opustio 1527-1528. godine, kada su i Jajce i Greben grad pali u ruke Turaka. Anonimni austrijski uhoda je između 1718-1739. godine zabilježio da se uz istoimeni potok i selo Krupu nalazi veliki zapustjeli pravoslavni manastir. Crkvu Svetog Ilije u Krupi na Vrbasu obnovio je 1889. godine mitropolit Sava Kosanović, koji u opisu crkve kaže da su njeni zidovi sačuvani do visine iznad dva metra visokih, uskih prozora sa kamenim okvirima. "Dovratne pragove od zapadnih i južnih vrata, kao i jednu ploču iz crkve sa natpisom" kaže Kosanović "odnijeli su Turci i upotrijebili pri zidanju jedne džamije". Uz sjevernu stranu crkve je, prema mitropolitovom opisu, bila podignuta prostrana trepezarija sa zasvedenim prozorima i kamenim kornišem. Vrata su spajala crkvu sa trepezarijom, a južno od nje je bio podrum i još tri zgrade. Crkva je 1889. godine prepokrivena i dozidan joj je zvonik. Godine 1941. ustaše su crkvu zapalile. Nedavno obnovljena crkva Svetog Ilije u Krupi na Vrbasu je jednobrodna bazilika sa polukružnom apsidom. Ovaj oblik oltar je dobio u obnovi 1889. godine. Arheološka iskopavanja ustanovila su tragove starijeg svetišta pravougaone osnove. U crkvi je otkriven veliki broj grobnih ukopa bez priloga, čiji položaj ukazuje na mogućnost da je groblje starije od crkve. Dvije zidane grobnice se nalaze na ostacima pravouganog oltara. Uz sjevernu stranu crkve nalaze se temelji kompleksa objekata – konaka i ekonomskih zgrada. Na crkvi zidanoj lomljenim kamenom i pokrivenoj ravnom tavanicom, danas nema fasadnog ukrasa, ali su arheološka istraživanja otkrila fragmente prelomljenog luka, vjerovatno sa apsidalnog prozora, optočenog ornamentom "dijamantske trake" uz još nekoliko fragmenata profilisanih dovratnika i doprozornika, arhitravno ili lučno riješenih. U zemlji pored crkve pronađeni su fragmenti oslikanog maltera, koji su stariji od 1527-1528. godine poslije koje je ovaj hram zapustio, a predpostavlja se da su mlađi od 1447. godine, kad je, prema pisanim izvorima, izvršena obnova crkve u Grebenu. Korišćen je mali broj boja – plava, oker i crvena. Fragmenti su malih površina, sa ugrebanom konturom geometrijskog ornamenta, a na jednom fragmentu je naslikano oko. Crkva Svetog Ilije u Krupi na Vrbasu je samo jedan od motiva koje možete posjetiti u ovom prekrasnom mjestu, između dvije vrbaske klisure.